天美影院

Crynodeb gweithredol

Cylch gorchwyl

Cynhaliwyd yr adolygiad hwn gan Defra yn gweithio ar y cyd 芒鈥檙 gweinyddiaethau datganoledig, gyda chefnogaeth gweithrediaeth a bwrdd Gwl芒n Prydain. Mae鈥檙 holl argymhellion sydd wedi鈥檜 cynnwys yma wedi cael eu cytuno gan weinidogion o lywodraeth y Deyrnas Unedig a llywodraethau鈥檙 gwledydd datganoledig, a lle bo hynny鈥檔 briodol bydd y gweinyddiaethau yn gweithredu ar y cyd.

Roedd i鈥檙 adolygiad hwn ddau nod:

• ystyried a yw鈥檙 model presennol ar gyfer Gwl芒n Prydain (BW) (corfforaeth gyhoeddus, anariannol) yn gynaliadwy ac yn ateb buddiannau cynhyrchwyr gwl芒n y Deyrnas Unedig yn y ffordd orau

• penderfynu ar fframwaith rheoleiddio Gwl芒n Prydain a鈥檌 berthynas 芒鈥檙 llywodraeth yn y dyfodol

Gofynnwyd barn aelodau鈥檙 bwrdd, aelodau鈥檙 pwyllgorau rhanbarthol a sefydliadau cynrychioliadol allweddol yn y diwydiant defaid a gwl芒n yn ystod yr adolygiad ac mae eu hadborth nhw wedi llywio鈥檙 ymateb. Ceir rhestr lawn o鈥檙 cyrff a fu鈥檔 ymwneud 芒鈥檙 gwaith yn Atodiad A.

Mae Gwl芒n Prydain yn eu disgrifio鈥檜 hunain fel 鈥渟efydliad dan arweiniad ffermwyr sy鈥檔 gweithio ar ran ei aelodau dan egwyddorion cydweithredol, gan drin gwl芒n oddi wrth holl ffermwyr defaid y Deyrnas Unedig waeth beth fo鈥檙 math, y lleoliad a鈥檙 maint. Mae Gwl芒n Prydain yn marchnata鈥檙 gwl芒n ar y cyd, mewn ffordd reoledig gydol y flwyddyn, i sicrhau鈥檙 gwerth gorau posibl i holl ffermwyr defaid y Deyrnas Unedig.鈥�

Roedd taliadau i ffermwyr a phris cnuoedd y tu allan i rychwant yr adolygiad hwn, ond er bod gwerth cnuoedd yn parhau i ostwng mae鈥檙 adolygiad wedi canfod bod y cynhyrchwyr yn dal i weld r么l Gwl芒n Prydain fel rhan hanfodol o鈥檙 gadwyn gyflenwi, a hynny nid yn unig yn eu gallu i gasglu gwl芒n o bobman yn y Deyrnas Unedig, ond hefyd o ran darparu cyrsiau cneifio, hybu a marchnata gwl芒n y Deyrnas Unedig fel cynnyrch o ansawdd uchel, a鈥檜 gwaith gyda phrifysgolion i ddatblygu dibenion newydd ac arloesol ar gyfer cnuoedd o Brydain.

Yn y blynyddoedd diwethaf, mae Gwl芒n Prydain wedi cymryd camau arwyddocaol i arddel dull modern a thryloyw o ran eu llywodraethu, eu cyllid a鈥檜 perthynas 芒鈥檙 aelodau. Gellir ategu hyn ymhellach drwy sefydlu strwythurau cliriach i reoli perthnasoedd a gwell trefniadau ar gyfer adrodd a chyfathrebu 芒鈥檙 llywodraeth a鈥檙 aelodau.

Mae Gwl芒n Prydain wedi sefydlu seilwaith i ddarparu鈥檙 gwasanaeth cyffredinol hwn, ond maent yn wynebu heriau parhaus gan fod phris gwl芒n yn dal i ostwng, oherwydd dirywiad parhaus ym maint y ddiadell, ac effeithiau parhaus cau鈥檙 farchnad fyd-eang yn sgil y pandemig.

Er mwyn ymateb i鈥檙 heriau hyn a chynllunio ar eu cyfer bydd ar Gwl芒n Prydain angen rheolwyr a bwrdd sy鈥檔 hyblyg ac yn meddwl yn fasnachol. Maen nhw eisoes yn meddwl am sut i gynyddu鈥檙 galw a gwerth brand gwl芒n o Brydain ac wedi gwneud gwelliannau arwyddocaol yn eu dull llywodraethu. Er hynny, mae鈥檙 ddeddfwriaeth bresennol, yn enwedig adeiladwaith y bwrdd, a gofynion presennol y Trefniant Ariannol yn cyfyngu galluoedd gweithredol Gwl芒n Prydain.

Trwy鈥檙 adolygiad hwn i gyd mae Gwl芒n Prydain a Defra wedi cael sgyrsiau adeiladol am yr opsiynau ar gyfer eu strwythur deddfwriaethol a鈥檜 perthynas 芒鈥檙 llywodraeth yn y dyfodol. Nid yw鈥檙 adolygiad wedi gweld unrhyw dystiolaeth bod y rhesymeg a oedd yn bodoli ar gyfer rheoleiddio鈥檙 farchnad hon yn dal i fodoli ac nid yw wedi canfod unrhyw dystiolaeth o fethiant yn y farchnad a fyddai鈥檔 cyfiawnhau goruchwyliaeth reoleiddiol barhaus gan y llywodraeth.

Mae鈥檙 adolygiad hwn yn cytuno 芒鈥檙 bwrdd mai nhw, yn y tymor hir, fel sefydliad cydweithredol annibynnol modern, a fyddai yn y sefyllfa orau i ymateb i bwysau鈥檙 farchnad yn y dyfodol.

Er hynny, mae sefyllfa bresennol y farchnad, ynghyd 芒 phwysau ariannol parhaus a gr毛wyd gan y diffyg pensiwn, yn golygu y dylai Gwl芒n Prydain yn y tymor byr barhau i fod yn gorff cyhoeddus a sicrhau newidiadau yn eu strwythurau cyfreithiol ac ariannol er mwyn sicrhau eu bod ar y seiliau mwyaf sefydlog wrth droi鈥檔 annibynnol.

Argymhellion

1. Llywodraeth y Deyrnas Unedig a鈥檙 llywodraethau datganoledig i osod strwythurau cliriach ar gyfer rheoli perthnasoedd a gwell trefniadau ar gyfer adrodd a chyfathrebu rhwng Llywodraeth Ei Fawrhydi a Gwl芒n Prydain, gan gydnabod statws Gwl芒n Prydain fel corfforaeth gyhoeddus, anariannol.

2. Llywodraeth y Deyrnas Unedig a鈥檙 llywodraethau datganoledig i adolygu鈥檙 Trefniant Ariannol er mwyn asesu a yw gofynion presennol y trefniant yn dal yn gymesur ac yn briodol.

3. Gwl芒n Prydain i gyflwyno gwelliannau i orchymyn 1950, yn dilyn y broses fel y鈥檌 nodir ym mharagraff 88(1) o atodlen 1 i orchymyn 1950 o fewn blwyddyn ar 么l cyhoeddi鈥檙 adolygiad hwn.

Dadansoddiad marchnad

Marchnad wl芒n y Deyrnas Unedig

Ym 1950, pan sefydlwyd Bwrdd Marchnata Gwl芒n Prydain (BWMB), roedd gwl芒n yn adnodd cenedlaethol allweddol a bernid bod angen rheoleiddio鈥檙 farchnad 鈥渆r mwyn diogelu鈥檙 cyflenwad, er mwyn yr economi ac er lles defnyddwyr鈥�. Ym 1955, y pris cyfartalog a dderbynnid oedd 拢14/kg (sef pris cyfartalog yr ocsiwn wedi鈥檌 addasu ar gyfer yr RPI).

Er hynny, fel y gwelir yn y graff yn Ffigur 1, mae gwerth cnuoedd wedi gostwng yn gyson ers diwedd y 1950au. Ers dechrau鈥檙 1990au mae prisiau gwl芒n wedi aros yn is na rhyw 拢3/kg, gyda dirywiad mwy arwyddocaol ers 2015 pan syrthiodd y gwerthoedd yn is na 拢1/kg am y tro cyntaf. Pris cyfartalog cnuoedd yn 2019 oedd 拢0.89/kg yn yr ocsiynau, gydag enillion y cynhyrchwyr ar gyfartaledd (llai gorbenion BW) yn 拢0.33/kg yn unig 鈥� roedd hyn yn rhannol oherwydd dyfodiad y pandemig coronafeirws (COVID-19), a gaeodd farchnadoedd y Deyrnas Unedig a marchnadoedd rhyngwladol ddechrau 2020.

Yn 2019 roedd y Deyrnas Unedig yn cyfrif am 3% yn unig o鈥檙 gwl芒n a gynhyrchid yn fyd-eang. Yn 2020, roedd gwl芒n ei hun yn cyfrif am lai nag 1% o gynhyrchion ffeibr y byd: roedd 62% o鈥檙 cynhyrchion ffeibr yn synthetig a 24% yn gotwm. ^{[footnote 1]} Mae鈥檙 twf mewn ffeibrau synthetig wedi cael effaith amlwg ar bris gwl芒n, sydd wedi gostwng yr enillion i鈥檙 cynhyrchwyr.

Ffigur 1: Gwerthoedd gwerthu cnuoedd y Deyrnas Unedig

Oherwydd hinsawdd a thirwedd amrywiol y Deyrnas Unedig bu鈥檔 rhaid bridio ystod eang o ddefaid sy鈥檔 gallu goroesi yn rhai o amgylcheddau llymaf y Deyrnas Unedig. Mae hyn yn creu amrywiaeth yn y math o wl芒n a鈥檙 ansawdd.

Mae defaid yn tyfu gwl芒n yn barhaus i amddiffyn rhag y tywydd. Mae gwl芒n yn deillio鈥檔 naturiol o gylch bywyd y ddafad, ac mae lles y ddafad yn well os yw鈥檔 cael ei chneifio bob 12 mis. Bydd y prif dymor cneifio yn y Deyrnas Unedig yn dechrau ym mis Mai, gan redeg drwodd i fis Gorffennaf, gan ddibynnu ble yn y Deyrnas Unedig mae鈥檙 defaid yn cael eu magu. Gan hynny, bydd faint o wl芒n sy鈥檔 cael ei gneifio yn amrywio; er enghraifft, bydd gwanwyn oerach yn golygu tymor cneifio mwy diweddar; bydd gwanwyn cynhesach yn golygu cneifio鈥檔 cynharach a phwysau gwl芒n is.

Mae cyfanswm gwerth blynyddol gwl芒n y Deyrnas Unedig sy鈥檔 cael ei werthu drwy ocsiynau Gwl芒n Prydain dros y pum mlynedd diwethaf wedi bod rhwng 拢20 miliwn a 拢30 miliwn. Prin yw鈥檙 ffermwyr defaid sy鈥檔 dibynnu ar eu siec wl芒n erbyn hyn, gan fod yr incwm o wl芒n yn llai na 3% o refeniw defaid yn 2019, a chyfran is byth o鈥檜 hincwm cyffredinol.^{[footnote 2]}

Mae gwl芒n y Deyrnas Unedig yn cael ei brynu, ar y cyfan, gan fasnachwyr a gweithgynhyrchwyr o鈥檙 Deyrnas Unedig sy鈥檔 ddibynnol iawn ar allu Gwl芒n Prydain i gasglu gwl芒n a鈥檌 werthu mewn symiau digonol ar gyfer anghenion eu cadwyn gyflenwi. Heb sefydliad o鈥檙 fath byddent yn annhebygol o gasglu gwl芒n ar raddfa ddigon mawr i鈥檞 wneud yn hyfyw i鈥檞 brosesu. Er bod rhywfaint o awydd i ehangu鈥檙 hyn y maen nhw鈥檔 ei brynu鈥檔 annibynnol, dywedwyd wrth yr adolygiad hwn fod y masnachwyr hyn yn cydnabod y byddai newid yn barhaol i brynu 鈥榳rth y gi芒t鈥� yn annhebygol, yn y tymor byr o leiaf, a hynny am eu bod ar hyn o bryd yn ddibynnol iawn ar seilwaith sefydledig Gwl芒n Prydain.

Er bod yr enillion yn isel, amlygodd cysylltiad yr adolygiad hwn 芒鈥檙 sector hefyd fod llawer o gynhyrchwyr yn dal i weld y taliad blynyddol am wl芒n fel ffordd tuag at dalu cost y cneifio, yn rhannol, os nad yn gyfan gwbl. Pe na baent yn cael y taliad, gallai hynny, dros amser, effeithio ar eu proffidioldeb cyffredinol. Os na fydd y costau cneifio鈥檔 cael eu talu, cododd sefydliadau sy鈥檔 cynrychioli rhanddeiliaid bryderon ynghylch y posibilrwydd y gallai cynhyrchwyr fod 芒 llai o gymhelliant i gneifio defaid, gan arwain at les anifeiliaid gwael neu adael cnuoedd i bydru ar y fferm, gan arwain at effeithiau amgylcheddol andwyol.

Mae鈥檙 adolygiad hwn wedi amlygu鈥檙 r么l bwysig y mae Gwl芒n Prydain yn dal i鈥檞 chwarae i ffermwyr, yn enwedig y rhai sydd 芒鈥檙 diadelloedd lleiaf, y rhai mewn ardaloedd gwledig anghysbell, neu鈥檙 rhai sydd 芒 bridiau prin, a fyddai fel arall yn methu creu鈥檙 economi maint sy鈥檔 angenrheidiol i werthu eu gwl芒n ar raddfa gystadleuol ac a fyddai鈥檔 debygol o fod heb enillion o gwbl.

Y farchnad wl芒n ryngwladol

Dros y degawdau diwethaf mae鈥檙 ganolfan weithgynhyrchu ar gyfer cynhyrchion gwl芒n wedi bod yn symud i Asia. Tsieina yw鈥檙 mewnforiwr gwl芒n mwyaf yn y byd a鈥檙 allforiwr mwyaf o nwyddau gwl芒n wedi鈥檜 gweithgynhyrchu. Mae cynhyrchu gwl芒n crai yn Tsieina hefyd wedi bod yn ehangu鈥檔 gyflym dros y blynyddoedd diwethaf nes cyrraedd y trydydd safle o blith cynhyrchwyr mwyaf y byd, tra bo鈥檙 cynhyrchydd mwyaf, sef Awstralia, wedi haneru ei chynnyrch ers 1990.听Mae 70% o鈥檙 gwl芒n a gynhyrchir yn fyd-eang yn cael ei allforio i Tsieina i gael ei sgwrio a鈥檌 brosesu ymhellach.

Mae鈥檙 ystod eang o fridiau defaid a鈥檙 mathau o wl芒n yn y Deyrnas Unedig yn golygu nad oes marchnadoedd a all gael eu cymharu鈥檔 uniongyrchol. Mae gan farchnadoedd rhyngwladol mawr ar gyfer gwl芒n, fel Awstralia a Seland Newydd lond llaw o fridiau, a diadelloedd llawer mwy, o ryw 20,000 o anifeiliaid. Nid yw maint a graddfa鈥檙 gwl芒n sy鈥檔 cael ei gneifio yno yn gofyn am unrhyw gorff cydlynu i helpu i鈥檞 werth am fod gan y ffermwyr y symiau o wl芒n i鈥檙 masnachwyr sy鈥檔 gwneud prynu鈥檔 uniongyrchol yn broffidiol.

Ffigur 2: Cymharu pris gwl芒n o鈥檙 Deyrnas Unedig a Seland Newydd

Fel y gwelir yn Ffigur 2, er gwaethaf y gwahaniaethau yn strwythur y farchnad mae pris gwl芒n y Deyrnas Unedig a phris gwl芒n Seland Newydd yn tracio鈥檌 gilydd i raddau helaeth. Mae鈥檔 debygol bod hyn yn deillio i raddau helaeth o鈥檙 ocsiynau agored a drefnir gan Gwl芒n Prydain, sy鈥檔 caniat谩u i ffermwyr y Deyrnas Unedig werthu ar raddfa a fyddai鈥檔 amhosibl pe baen nhw鈥檔 gweithredu鈥檔 annibynnol.

R么l Gwl芒n Prydain yn y farchnad wl芒n

Yn unol 芒 gofynion y cynllun, mae鈥檙 cynhyrchwyr yn anfon y gwl芒n sydd wedi鈥檌 gneifio i rwydwaith o ddepos Gwl芒n Prydain ar draws y Deyrnas Unedig lle mae鈥檙 gwl芒n yn cael ei raddio i fwy na 100 o gategor茂au, ei ddidoli yn 么l ei fath a鈥檌 ansawdd, ei brofi gan Awdurdod Profi Gwl芒n Ewrop (WTAE), ei fyrnu a鈥檌 werthu mewn ocsiynau agored a chystadleuol. Mae鈥檙 rhan fwyaf o鈥檙 lotiau ocsiwn a gynhyrchir gan Gwl芒n Prydain yn wyth tunnell o fath cyson ac maent yn cynnwys gwl芒n o nifer o ffermydd. Fel arall, gall y ffermwyr ddewis gwerthu eu gwl芒n yn uniongyrchol i fasnachwyr, yn groes i鈥檙 gorchymyn. Ar 么l ei werthu, bydd y gwl芒n yn mynd ymlaen i gael ei sgwrio (ei lanhau), fel arfer mewn sypiau o 50 tunnell ac mewn cymysgedd a all gynnwys gwl芒n o fannau eraill. Ar 么l ei sgwrio, mae gwl芒n Prydain yn cael ei brosesu ymhellach yn ystod eang o gynhyrchion gan gynnwys carpedi, ffabrig trafnidiaeth, dillad gwely, matresi, dillad wedi鈥檜 gwau, brethyn, ac insiwleiddiad. Mae angen prosesu arbenigol ar gyfer pob un o鈥檙 cynhyrchion hyn. Mae darlun cam wrth gam o siwrnai鈥檙 gwl芒n o鈥檙 fferm i鈥檙 defnyddiwr i鈥檞 weld ym map siwrnai gwl芒n y Deyrnas Unedig yn Ffigur 3. Er bod cneifio defaid yn cael ei wneud mewn ychydig fisoedd yn unig, drwy gasglu a storio gwl芒n y Deyrnas Unedig, gall Gwl芒n Prydain werthu cnuoedd gydol y flwyddyn, sef rhywbeth y mae鈥檙 gadwyn gyflenwi ymlaen yn dweud ei fod yn werthfawr iawn am ei fod yn caniat谩u iddyn nhw sicrhau cynnyrch y tu allan i鈥檙 tymor cneifio. Mae鈥檙 taliadau i鈥檙 cynhyrchwyr sy鈥檔 aelodau o Gwl芒n Prydain yn cael eu gwneud yn ystod y flwyddyn a hynny ar sail pwysau ac ansawdd y gwl芒n a ddarparwyd ganddynt ac ar y gwerth cyfartalog y mae pob gradd yn ei gyflawni yn yr ocsiwn. Mae鈥檙 taliadau鈥檔 cael eu sbarduno pan fo鈥檙 cynhyrchwyr yn danfon eu gwl芒n y flwyddyn ganlynol.

Ffigur 3: Map o siwrnai gwl芒n y Deyrnas Unedig

Mae system raddio鈥檙 Deyrnas Unedig, fel y鈥檌 sefydlwyd gan Gwl芒n Prydain, yn categoreiddio鈥檙 gwl芒n ar sail ei steil a鈥檌 nodweddion, ac maen hyn yn darparu cyfanswm o bron 120 o raddau o wl芒n cnu. Cydgrynhoi鈥檙 graddau hyn yn symiau y mae modd eu gwerthu sy鈥檔 sicrhau鈥檙 gwerth ar gyfer pob cynhyrchydd.

Pan sefydlwyd y BWMB yn 1950 roedd y rhan fwyaf o鈥檙 gwl芒n yn mynd i wneud dillad. Yn 2022 mae hynny鈥檔 gyfran llawer llai, gydag oddeutu 50% yn mynd i garpedi, y rhan fwyaf ohonynt yn cael eu gwerthu i鈥檙 sector lletygarwch. Defnyddir y gweddill ar gyfer dillad gwely, megis duvets, gobenyddion, a matresi; ac mewn gorchuddion dodrefn mewn cerbydau trafnidiaeth, fel gorchuddion seddau tr锚n. Gyda mwy a mwy o gydnabyddiaeth i wl芒n fel deunydd bioddiraddadwy cynaliadwy bu Gwl芒n Prydain wrthi鈥檔 cefnogi ymchwil gyda phrifysgolion i farchnadoedd newydd, yn enwedig ar gyfer y cnuoedd isaf eu gwerth, gan gynnwys inswleiddio, compost gardd a llewys coed.

Hyfforddiant cneifio

Mae Gwl芒n Prydain yn darparu rhaglen hyfforddi cneifio flynyddol ac yn rhoi cymorthdaliadau ar ei gyfer i ryw 800 o ffermwyr ym mhob rhan o鈥檙 Deyrnas Unedig. Mae eu rhaglen hyfforddi cneifio wedi鈥檌 chynllunio o amgylch lles anifeiliaid, gyda鈥檙 holl ymgeiswyr yn cael eu hyfforddi i gneifio鈥檔 ofalus ac yn garedig, tra hefyd yn gwneud y gorau o werth masnachol pob cnu.

Awdurdod Profi Gwl芒n Ewrop (WTAE)

Sefydlwyd y WTAE yn 2004 a dyma鈥檙 unig labordy profi gwl芒n yn Hemisffer y Gogledd. Gan brofi yn unol 芒 safonau鈥檙 Sefydliad Tecstilau Gwl芒n Rhyngwladol (IWTO), maent yn darparu gwasanaeth profi gwl芒n gwrthrychol, cost-effeithiol i鈥檙 diwydiant rhyngwladol, gan sicrhau annibyniaeth a chywirdeb ardystiadau gwl芒n.

Er mai Gwl芒n Prydain sy鈥檔 dal 100% o鈥檙 cyfrannau mae WTAE yn gweithredu hyd braich er mwyn cynnal uniondeb eu canlyniadau.

Anfonir sampl o bob bwrn o wl芒n i鈥檙 WTAE, ac mae鈥檔 cael ei phrofi o ran y cynnyrch ei hun (faint o wl芒n o鈥檌 gyferbynnu 芒 faint o saim), micronau (diamedr cyfartalog y ffeibrau gwl芒n), lliw (pa mor wyn yw鈥檙 gwl芒n) a mater llysieuol (faint o wellt neu redyn, er enghraifft, sydd yn y gwl芒n). Mae鈥檙 diwydiant yn dibynnu ar y profion hyn i roi sicrwydd ynghylch canran y gwl芒n ym mhob bwrn ac maen nhw鈥檔 ategu prisiau uwch. Cyn y broses brofi ffurfiol hon, roedd rhaid i鈥檙 masnachwyr archwilio鈥檙 gwl芒n yn gorfforol ac asesu pob bwrn sampl o bob lot 芒鈥檙 llygad.

Bwrdd Marchnata Gwl芒n Prydain (BWMB)

Sail statudol

Sefydlwyd y BWMB (鈥楪wl芒n Prydain鈥�) gan Orchymyn Cynllun Marchnata Gwl芒n Prydain (Cymeradwyo) 1950 (diwygiad diweddaraf yn 2000) (鈥榶 gorchymyn鈥�) a hynny am fod gwl芒n yn adnodd cenedlaethol allweddol a鈥檙 angen ar 么l y rhyfel i reoleiddio鈥檙 farchnad 鈥渆r mwyn diogelu鈥檙 cyflenwad, er mwyn yr economi ac er lles defnyddwyr鈥�. Gwl芒n Prydain sy鈥檔 gweinyddu鈥檙 cynllun a nodir yn y gorchymyn. Mae gan unrhyw ffermwr defaid cofrestredig yn y Deyrnas Unedig hawliau pleidleisio mewn perthynas 芒鈥檙 cynllun.

Mae鈥檙 cynllun yn ei gwneud yn ofynnol i Gwl芒n Prydain gasglu鈥檙 cyfanswm o鈥檙 gwl芒n sy鈥檔 cael ei gneifio ac a gynigir yn y Deyrnas Unedig bob blwyddyn ni waeth beth fo鈥檙 maint, yr ansawdd, neu鈥檙 lleoliad daearyddol, ac i ddychwelyd gwerth y farchnad i鈥檙 ffermwr (llai gorbenion). Mae鈥檙 gorchymyn yn ei gwneud yn ofynnol i ffermwyr defaid gofrestru gyda Gwl芒n Prydain a chyflwyno鈥檜 gwl芒n bob blwyddyn i鈥檞 werthu. Mae yna eithriadau ar gyfer diadelloedd sy鈥檔 llai na phedwar anifail, neu lle gofynnwyd am eithriad, a bod Gwl芒n Prydain wedi cytuno i鈥檞 roi. Amlygodd y cysylltiadau 芒鈥檙 diwydiant a gafwyd yn yr adolygiad hwn fod llawer o gynhyrchwyr yn camddeall y r么l y mae Gwl芒n Prydain yn ei chwarae wrth werthu eu gwl芒n, gan gredu bod Gwl芒n Prydain yn prynu eu gwl芒n ganddyn nhw, gan ei werthu ymlaen wedyn i wneud elw.

Y berthynas 芒鈥檙 llywodraeth

Mae cyfrifoldebau鈥檙 llywodraeth mewn perthynas 芒 Gwl芒n Prydain wedi鈥檜 nodi yng ngorchymyn 1950 a gellir eu crynhoi fel hyn:

1. Cynnal Trefniant Ariannol.

2. Yn amodol ar gytundeb y gweinidogion, gosod cyfrifon ariannol blynyddol Gwl芒n Prydain gerbron eu priod Seneddau a Chynulliadau.

3. Cynnal perthynas barhaus gydag aelodau annibynnol y bwrdd sy鈥檔 cael eu penodi ar y cyd gan y gweinidogion 鈥� mae鈥檙 penodiadau hyn yn cael eu gwneud o dan yr atodlen i orchymyn 1950.

Mae cyrff cyhoeddus yn sefydliadau sydd wedi鈥檜 sefydlu鈥檔 ffurfiol ac sydd, yn rhannol o leiaf, yn cael eu hariannu鈥檔 gyhoeddus i ddarparu gwasanaeth cyhoeddus neu un o wasanaethau鈥檙 llywodraeth, ond nid fel adran un o鈥檙 gweinidogion. Mae鈥檙 term yn cyfeirio at ystod eang o endidau鈥檙 sector cyhoeddus, ond gan fod Gwl芒n Prydain yn hunan-ariannu, a chan nad oes gan Defra gyfrifoldeb swyddog cyfrifyddu dros y sefydliad, mae鈥檙 Swyddfa Ystadegau Gwladol (SYG) yn dosbarthu Gwl芒n Prydain fel corfforaeth gyhoeddus, anariannol. Mae gan Gwl芒n Prydain ddigon o annibyniaeth weithredol i farnu ei fod yn sefyll ar wah芒n i鈥檙 llywodraeth i bob pwrpas.

Gwelodd yr adolygiad hwn fod y bwrdd a鈥檙 weithrediaeth yn ymgysylltu ac yn cydweithredu鈥檔 llawn 芒鈥檙 broses adolygu, ond rydym yn deall nad yw鈥檙 berthynas 芒鈥檙 llywodraeth bob amser wedi bod felly a鈥檌 bod wedi bod yn bur straenllyd a thameidiog yn y gorffennol. Mae hyn wedi arwain at rywfaint o gamliwio a chamddeall ar y berthynas honno, a welwyd wrth inni ymgysylltu 芒鈥檙 sector pan oedd yr ymatebwyr yn credu bod gan y llywodraeth r么l arwyddocaol a dylanwadol yn y penderfyniadau a wneid gan y bwrdd, yn ogystal 芒 dylanwad y llywodraeth o fewn y bwrdd drwy鈥檙 penodiadau cyhoeddus.

Sefydlwyd Rhaglen Diwygio Cyrff Cyhoeddus (PBRB) ar y cyd rhwng Trysorlys EF a Swyddfa鈥檙 Cabinet ym mis Ionawr 2021. Cenhadaeth y rhaglen yw sicrhau cyrff cyhoeddus atebol, effeithiol, ac effeithlon sy鈥檔 cyd-fynd 芒鈥檌 phum ffrwd waith sydd 芒 blaenoriaeth. ^{[footnote 3]} Oherwydd eu statws gweithredol annibynnol, mae Gwl芒n Prydain yn gorwedd y tu allan i rychwant y rhaglen hon ar hyn o bryd. Er hynny, mae鈥檙 adolygiad hwn yn argymell y dylid rhoi strwythurau clir ar gyfer rheoli perthnasoedd ar waith, er mwyn parhau i ddarparu llwybr cyfathrebu clir a thryloywder.

Argymhelliad: Llywodraeth y Deyrnas Unedig a鈥檙 llywodraethau datganoledig i osod strwythurau cliriach ar gyfer rheoli perthnasoedd a gwell trefniadau ar gyfer adrodd a chyfathrebu rhwng Llywodraeth Ei Fawrhydi ar gyfer Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon a Gwl芒n Prydain, gan gydnabod statws Gwl芒n Prydain fel corfforaeth gyhoeddus, anariannol.

Llywodraethu a strategaeth

Gan gydnabod rhai o鈥檙 heriau sy鈥檔 wynebu鈥檙 sefydliad, mae bwrdd Gwl芒n Prydain wedi cymryd camau cadarnhaol i wella鈥檌 weithrediadau mewnol ac allanol. Un enghraifft yw sefydlu Gweithgor Llywodraethu ar ddechrau 2021 sydd wedi arwain at lywodraethu a dogfennau mewnol diwygiedig er mwyn sicrhau bod yr arferion gorau鈥檔 cael ei parchu. Yn ychwanegol, mae llawlyfr manwl i aelodau鈥檙 bwrdd wedi鈥檌 roi ar waith ynghyd 芒 chanllawiau clir i gynrychiolwyr sirol ac aelodau鈥檙 pwyllgorau rhanbarthol. Bydd llywodraethu鈥檔 cael ei wella ymhellach gyda鈥檙 hyfforddiant effeithiolrwydd sydd wedi鈥檌 gynllunio i鈥檙 bwrdd.

Dros y flwyddyn ddiwethaf mae t卯m bwrdd a rheolwyr Gwl芒n Prydain wedi gosod strategaeth ac ethos pendant ar gyfer y sefydliad gyda gweledigaeth gref ar gyfer y dyfodol. Bwriad y strategaeth yw sicrhau bod Gwl芒n Prydain yn cyflawni ei chenhadaeth i sicrhau鈥檙 elw mwyaf posibl i鈥檞 haelodau tra鈥檔 cynnal ethos y sefydliad fel sefydliad marchnata ar y cyd.

Rheolaeth ariannol

Mae Gwl芒n Prydain yn casglu, yn graddio ac yn gwerthu gwl芒n ar ran cynhyrchwyr cofrestredig. Nid oes gan y llywodraeth gyfrifoldeb swyddog cyfrifyddu dros Gwl芒n Prydain ac nid yw鈥檙 sefydliad yn cael ei ariannu鈥檔 gyhoeddus.

Er ei bod yn ofynnol i Gwl芒n Prydain gyflwyno鈥檜 cyfrifon blynyddol i lywodraeth y Deyrnas Unedig a鈥檙 llywodraethau datganoledig, does gan y llywodraeth ddim pwerau i ymchwilio i afreoleidd-dra ariannol, na dylanwadu ar gyflogau, t芒l na gwariant Gwl芒n Prydain.

Mae鈥檙 Trefniant Ariannol, a wnaed ym 1995 rhwng y Gweinidog Amaethyddiaeth, Pysgodfeydd a Bwyd ac Ysgrifenyddion Gwladol Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon a鈥檙 bwrdd, yn ymwneud 芒 sefydlu a gweithredu鈥檙 Cyfrif Wrth Gefn a鈥檙 Gronfa Wrth Gefn. Roedd hyn yn dilyn dileu鈥檙 Gwarant Pris Gwl芒n ym 1993 a鈥檙 bwriad oedd sicrhau bod Gwl芒n Prydain yn cadw adnoddau digonol i gyflawni rhwymedigaethau sy鈥檔 deillio o鈥檜 gweithrediadau marchnata a masnachu gwl芒n. Mae鈥檙 cytundeb presennol wedi cael ei ymestyn drwy gytundebau dyddiedig 26 Mai 2000, 22 Ebrill 2005, 2010, 2015, a 2018.

Er hynny, mae鈥檙 adolygiad hwn yn ymwybodol ei bod yn angenrheidiol, yn y gorffennol, i Gwl芒n Prydain drin y cronfeydd hyn fel cyfalaf gweithio er mwyn ymateb i bwysau鈥檙 farchnad, yn groes i鈥檙 Trefniant Ariannol, gan ddangos nad yw鈥檙 trefniant yn ei ffurf bresennol yn addas i鈥檞 diben. At hynny, argymhellodd adolygiad gan Asiantaeth Archwilio Mewnol y Llywodraeth (GIAA) (Mawrth 2021):

鈥淭he Department [Defra] should, in collaboration with BWMB, refresh the Financial Arrangement to more clearly describe the operating environment and document all related roles and accountabilities required to fulfil the Arrangement鈥�

Mae鈥檙 adolygiad hwn o鈥檙 farn ei bod yn hen bryd cael diweddariad arwyddocaol er mwyn sicrhau bod y trefniant ariannol yn dal yn gymesur ac yn dal yn galluogi Gwl芒n Prydain i weithredu鈥檔 effeithiol. Dylai trefniant diwygiedig hefyd ddarparu鈥檙 tryloywder a鈥檙 gwaith craffu y mae ar y llywodraeth eu hangen i鈥檞 sicrhau ei hun bod arian yn dal i gael ei ddefnyddio er budd gorau鈥檙 cynhyrchwyr.

Pensiwn

Sefydlodd Gwl芒n Prydain gynllun pensiwn, a oedd yn gweithredu ar sail cyflog terfynol tan 2005, pan gafodd ei ddisodli gan gynllun cyfartaledd gyrfa i leihau鈥檙 costau yn y dyfodol. Mae diffyg pensiwn o鈥檙 degawdau blaenorol yn cael ei leihau drwy gynllun adfer a roddwyd ar waith gan Ymddiriedolwyr y Gronfa Bensiwn.

Mae Gwl芒n Prydain wedi gofyn i鈥檙 llywodraeth ysgwyddo cyfrifoldeb dros leihau鈥檙 diffyg neu roi cymorth ariannol tuag at hynny. Er hynny, gan fod Gwl芒n Prydain yn gorfforaeth anariannol sydd ag annibyniaeth weithredol, does gan y llywodraeth ddim cyfrifoldeb dros y diffyg, sy鈥檔 gorfod cael ei reoli gan y sefydliad.

Fel rhan o鈥檙 adolygiad hwn, adolygodd Adran Actiwaraidd y Llywodraeth (GAD) Brisiad Actiwaraidd 2018 ac nid yw o鈥檙 farn y bydd yr ad-daliadau disgwyliedig yn creu unrhyw faterion ariannol uniongyrchol neu arwyddocaol i鈥檙 sefydliad. Asesiad proffesiynol GAD yw bod y diffyg yn cael ei reoli鈥檔 dda gan y bwrdd a鈥檙 ymddiriedolwyr.

Argymhelliad: Llywodraeth y Deyrnas Unedig a鈥檙 llywodraethau datganoledig i adolygu鈥檙 Trefniant Ariannol er mwyn asesu a yw gofynion presennol y trefniant yn dal yn gymesur ac yn briodol.

Yr achos dros newid rheoleiddiol

Mae鈥檙 adolygiad hwn wedi sefydlu y bydd swyddogaethau Gwl芒n Prydain a鈥檜 gallu i gasglu, graddio a gwerthu gwl芒n a dychwelyd refeniw i鈥檙 cynhyrchwyr, yn dal yn hanfodol i lwyddiant y sector, yn enwedig wrth iddo wella ar 么l heriau鈥檙 farchnad yn y ddwy flynedd diwethaf.

Nid yw economi鈥檙 Deyrnas Unedig yn gofyn erbyn hyn i鈥檙 farchnad wl芒n gael ei rheoleiddio 鈥渆r mwyn diogelu鈥檙 cyflenwad, er mwyn yr economi ac er lles defnyddwyr鈥�. Fel y nodwyd mewn adrannau blaenorol o鈥檙 adroddiad hwn, mae safle gwl芒n ar y farchnad ffeibrau byd-eang wedi newid yn arwyddocaol, ac felly nid yw鈥檙 rhesymeg a oedd yn bodoli dros reoleiddio鈥檙 farchnad hon drwy ddeddf gwlad yn bodoli mwyach. Nid yw鈥檙 adolygiad hwn wedi canfod unrhyw dystiolaeth o fethiant yn y farchnad a fyddai鈥檔 cyfiawnhau goruchwyliaeth reoleiddiol barhaus gan y llywodraeth, ac nid oes tystiolaeth chwaith mai cadw statws corff cyhoeddus fydd yn sicrhau bod buddiannau鈥檙 cynhyrchwyr yn dal i gael eu gwasanaethu yn y ffordd orau posibl

Gan fod y gorbenion, megis trafnidiaeth, rheoli depos, ac ocsiynau, yn sefydlog i raddau helaeth mae angen i Gwl芒n Prydain barhau i wneud y gorau o gystadleuaeth yn yr ocsiynau er mwyn creu enillion da i鈥檙 ffermwyr. Gan fod y cystadleuwyr yn ymddwyn yn fwy agored, heb newid mae perygl y gwelir sbiral ar i lawr o werthoedd llai ac enillion is i鈥檙 cynhyrchwyr, gan ddileu cymhelliant y cynhyrchwyr i anfon eu gwl芒n i Gwl芒n Prydain.

Mae Gwl芒n Prydain, am ei fod yn cael ei arwain gan ei aelodau, eisoes yn gweithredu鈥檔 unol ag egwyddorion cymdeithas gydweithredol. Mae鈥檙 adolygiad hwn wedi canfod nad yw鈥檙 cyfiawnhad a arweiniodd at reoleiddio鈥檙 sector hwn ym 1950 yn bodoli mwyach ac nid yw鈥檔 credu bod digon o achos nac angen i鈥檙 llywodraeth barhau i reoleiddio鈥檙 farchnad hon yn y fath fodd.

Cyn yr adolygiad hwn, ac yn ystod yr adolygiad hwn, mae bwrdd Gwl芒n Prydain wedi cyflwyno sylwadau i鈥檙 llywodraeth ynghylch y cyfyngiadau yng ngorchymyn 1950 sy鈥檔 eu hatal rhag gweithredu鈥檔 fasnachol, neu 芒 digon o hyblygrwydd i ymateb i amodau cystadleuol y farchnad, ac nid ydynt bellach yn credu bod y cynllun yn cyflawni pethau er budd gorau鈥檙 cynhyrchwyr.

Mae鈥檙 llywodraeth a Bwrdd Gwl芒n Prydain yn cytuno y byddai symud Gwl芒n Prydain allan o鈥檙 sector cyhoeddus yn y tymor hir o fudd i鈥檙 sefydliad ac i鈥檙 cynhyrchwyr sy鈥檔 aelodau ohono.

Er hynny, mae鈥檙 adolygiad wedi dod i鈥檙 casgliad y dylai Gwl芒n Prydain, cyn dechrau鈥檙 broses honno, geisio moderneiddio gorchymyn 1950 i sicrhau bod y cynllun a鈥檙 bwrdd yn y sefyllfa orau posibl i lywio鈥檙 broses tuag at annibyniaeth.

Ategir y safbwynt hwn gan Fwrdd Gwl芒n Prydain sy鈥檔 credu, unwaith y bydd yr argymhellion yn yr adolygiad hwn wedi鈥檜 cyflawni, a bod y farchnad wedi cael amser i sadio yn dilyn y pandemig, y byddan nhw mewn sefyllfa gryfach i ddod yn annibynnol ar y llywodraeth. Ar 么l moderneiddio gorchymyn 1950, dylai鈥檙 bwrdd, gan weithio ar y cyd 芒 Defra a鈥檙 llywodraethau datganoledig, drosglwyddo Gwl芒n Prydain i statws annibynnol yn unol 芒 gofynion deddf 1958.

Argymhelliad: Gwl芒n Prydain i gyflwyno gwelliannau i orchymyn 1950, yn dilyn y broses fel y鈥檌 nodir ym mharagraff 88(1) o atodlen 1 i orchymyn 1950 o fewn blwyddyn ar 么l cyhoeddi鈥檙 adolygiad hwn.

Atodiad A: Rhestr o鈥檙 cyrff a fu鈥檔 cymryd rhan yn ystod yr adolygiad

Aelodau鈥檙 Bwrdd

Aelodau鈥檙 Byrddau Rhanbarthol

Undeb Cenedlaethol y Ffermwyr

Undeb Cenedlaethol y Ffermwyr, yr Alban

Undeb Cenedlaethol y Ffermwyr, Cymru

Undeb Ffermwyr Ulster

Y Gymdeithas Ddefaid Genedlaethol

Cymdeithas Ddefaid Genedlaethol Cymru

Cymdeithas Ddefaid Genedlaethol Gogledd Iwerddon

Cymdeithas Ddefaid Genedlaethol yr Alban

Undeb Amaethwyr Cymru

Ffederasiwn Crofftwyr yr Alban

Ffermwyr Ifanc (Cymru, Lloegr)

Ffermwyr Ifanc (Yr Alban)

Ffermwyr Ifanc (Gogledd Iwerddon)

Ffermwyr Ifanc Cymru

Yr Ymgyrch dros Wl芒n

Gr诺p Ffocws Carpedi Gwl芒n

Curtis Wool

Modiano

Standard

Andean Sky

Swan Wool

Kent Premier

KO Fibers

R.E. Dickie

Haworth Scouring

Thomas Chadwick (Standard)

Natural Fibre Company

Edward Clay

Lawtons

Danspin

Calder Textile/Atlantic Yarn

Brintons Carpets

Devon Duvets

Headlam Group

Harris Tweed Hebrides